VALİDEBAĞ KORUSU ve KISA TARİHİ
III. Selim, annesi Mihrişah Sultan için Çamlıca eteklerinde bir bağ evi yaptırır. Sultan Abdülmecid tahta geçtiğinde o da yapıyı kendi annesi Bezmialem Valide Sultan’a hediye eder. Bezmialem Valide Sultan bağ evinin çevresini yurt içinden ve yurt dışından getirilen bitkilerle süsler. Alan Validebağı adını da buradan alır. Valide Sultan’ın ölümünden sonra Validebağ arazisi Altunizade ailesinin mülkiyetine geçer. Bu köşkün güzelliğini duyan Sultan Abdülaziz İsmail Zühtü Paşa’yı huzuruna çağırır ve “Sen sultanlara layık bir köşk yaptırmışsın, öyle mi?” sözü üzerine İsmail Zühtü Paşa “Sultanlara layık bu köşk size hediyemdir” diyerek köşkü padişaha armağan eder. Ancak padişah, köşkün halk arasında “İsmail Paşa Köşkü” diye anılmasından rahatsız olup köşkü yıktırır; yerine günümüze kadar gelen kasrı yaptırır ve annesi Pertevniyal Valide Sultan’a armağan eder. Daha sonra Adile Sultan’a yazlık saray olarak verilir. İsmi de Adile Sultan Kasr-ı Hümayunu olur. Kendisine de bir av köşkü yaptırır. Abdülaziz Av Köşkü’nün de bulunduğu bu alan, Adile Sultan tarafından, vefatına yani 1899 yılına kadar eşi Mehmet Ali Paşa ile birlikte yazları kullanılır.
1853 yılında yapılan, 4.3.1988 yılında tescil edilen, Nikoğos Balyan tarafından tasarlandığı düşünülen yapı, 1916-1917 yıllarında Darül Eytam (Yetimler Yurdu) olarak kullanılır. 1924 Cumhuriyet sonrasında Darül Eytam kapatılır,“Validebağ’ı Şehir Yatı Mektebi” olarak hizmet vDarül Eytam’ın kapatılmasından sonra bir süre boş kalan yapının bakımsız ve harap duruma düşmemesi için; 1927 yılında Adile Sultan Kasrı, Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey’in girişimleriyle 60 yataklı Validebağ Prevantoryumu’na dönüştürülür. Tedavi gören çocukların eğitimleriyle de kadrolu disiplin öğretmenleri ilgilenmiştir.
1927 yılında Kasrın kapasitesini arttırmak için, çatı katı yıktırılıp yerine solaryum katı yapılır.
-1928 Yılında bugün huzurevi olarak kullanılan ve daha sonra ilaveler ile genişletilen Mustafa Necati Bey prevantoryumu hizmete girmiştir.
-1936 yılında Atatürk’ün imzası ile oluru alınan Sanatoryum binasının birinci kısmı 1939 yılında bitirilir ve hizmete alınır. II. Dünya savaşının yol açtığı ekonomik nedenlerle tamamının yapılması gecikir, ancak 1949 yılında tamamlanması mümkün olur.
-1954 Yılında İhsan Mermerci çocuk prevantoryumu hizmete alınır.
- 26 Eylül 1957 tarihinde Maliye Bakanlığı Milli Emlak Müdürlüğü, Validebağ Korusu’nun tamamının tahsisini Milli Eğitim Bakanlığı’na yapar.
-1971 yılında, Adile Sultan Kasrı’na yapılan kat ilavesinin binayı yıpratması nedeniyle yıkım kararı alınır ve yerine orijinal olmayan kırma çatı yapılır.
-1973’te Validebağ Öğretmenler Hastanesinin açılmasıyla, prevantoryum olarak kullanılan Adile Sultan Kasrı hizmet dışı kalır.
-1974 Yılında Validebağ Sağlık Meslek Lisesi kurulur.
-1978’de Bakanlık çıkardığı yönetmelikle, Adile Sultan Kasrı’nın Öğretmen Evi olarak kullanılmasının önü açılır.
-1979’da Prevantoryum Mustafa Necatibey Pavyonu, Huzurevi olarak hizmet vermeye başlar.
-1979 Yılında doğal hayatı koruma çalışmaları bir sürü doğal varlık gibi leyleklerde Afrika-Avrasya göçmen su kuşları anlaşmasına göre soyu tehlike altında olan varlıklar kategorisine alınmıştır. Bu yıllarda bugünkü 3M konaklarının bulunduğu alanda dahil olmak üzere Validebağ Korusu leyleklerin göçleri esnasında uğradıkları dinlenme alanlarıdır.
-12 Eylül 1980 tarihine kadar Validebağ Korusunda hastane ihtiyaçlarını karşılamak ve gelir elde etmek amacı ile tavuk yetiştirilir, inek beslenir,muhtelif meyve dikimi yapılır,sebze yetiştirilir ve hatta burada 1970 li yılların sonuna kadar ekin ekilir harman yapılır. Meşhur Mustağ Bey armutları ilk kez Cumhuriyet öncesinde bu arazi üzerinde geliştirme çalışmaları yapılarak yetiştirilmiştir.12 Eylül 1980 tarihinden sonra gelen yeni yönetim hastane alanında inek'mi yetiştirilirmiş diyerek döner sermayeyi ortadan kaldırır ve bundan sonra Validebağ Korusu sahipsiz ve bakımsız kalır.
-1980’de, 12 Eylül yönetiminin ilk yıllarında nazım planlarda yeşil alan olarak görülen ve kamulaştırılarak Öğretmenler Hastanesi alanına dahil edilmesi gereken alanda, plan değişiklikleri yapılarak bugünkü Validebağ sitesi inşa edilir.
-1986 yılında Dönemin Milli Eğitim Bakanı,Validebağ Korusu’nun leyleklerin konakladığı bölümünün ( 3M Çamlıca Konaklarının sınırında leyleklerin konakladığı ağaçsız alan) Marmara Üniversitesine tahsisine olur verir.
-1990 yılında Haydarpaşa Lisesi açılır.
-1991 yılında Adile Sultan Kasrı Öğretmen Evi ve Kültür Merkezi olarak düzenlenir, 1992’de açılışı yapılır.
-1994 Yılında İstanbul Valiliği ile Haydarpaşa Lisesi Eğitim Vakfı arasında yapılan protokol gereği Abdulaziz Av Köşkü’nün devri Eğitim-Sen 2 nolu şubenin açtığı dava sonucunda mahkeme kararı ile durdurulur.
-21 Nisan 1994 Tarihinde 3 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Milli Eğitime ait "Haydarpaşa lisesi apart pansiyon inşaatının" derhal durdurulmasına dair karar verir
-1995 yılında Adile Sultan Kasrı kısmi onarıma alınır.
-25.4.1996 tarih 8006 sayılı kararla parselin tümü tescil edilir. Parsel içinde 1. Grup kültür varlığı olarak tescilli Abdülaziz Av Köşkü’nün koruma grubunu I. Grup olarak tescil eder.
-1997 yılında Üsküdar Belediyesi’nin Validebağ Korusu üzerinde yapılaşma girişimleri Eğitim Sen 2 no-lu şubenin açmış olduğu dava sonucu durdurulur.
-1998 yılında III No-lu Kurul Milli Eğitim Müdürlüğü’nün müracaatı üzerine Abdülaziz av Köşkü ve ahır binalarının İzci Evi olarak kullanmasına izin verir.
-1998 yılında Haydarpaşa Lisesi bir futbol sahası büyüklüğündeki alanda hafriyat yapar ve doğal bitki yapısını yok eder.
-1998 yılında Milli Eğitim Bakanlığı eski ahırların bulunduğu alana İzci Evi inşaa ederek üst giriş kapısından buraya araba geçiş yolu yapar.
-16 Nisan 1998 tarihinde Büyük Şehir Belediyesi tarafından 1/5000 ölçekli planlarda Marmara Üniversitesine tahsis edilen 50 dönümlük alanın hastane alanına alınması onanır ve "hastane alanına alınan bölümün yaklaşık 12000 m2 lik bir kısmının park alanına alındığı ve zemin altında kapalı otopark yapılabileceği" şeklinde plan notu düşülür.
-1998 Ekim ayında Acıbadem,Koşuyolu, Altunizade ve Barbaros mahallelerinde oturan gönüllü yurttaşlar bir araya gelerek Validebağ Yurttaş İnisiyatifini oluşturur.
-11 Kasım 1998 tarih ve 73 sayılı Üsküdar Belediyesi İmar Komisyonu kararı ile Büyükşehir Belediyesinin yapmış olduğu plan değişiklikleri 1/1000 ölçekli planlara işlenir ve altına "kamuya terki yapılacak alanların 12000m2 lik kısmının terki yapılmadan hiç bir uygulama yapılamaz" plan notu düşülür. Yapılan bu plan değişiklikleri ile Validebağ Korusu içerisinde doğudan-batıya, kuzeyden-güneye 10- 15 m genişliğinde yol geçirilmesi hedeflenir.
-6 Aralık 1998 tarihinde yapılması gereken geniş katılımlı yurttaşlar toplantısı Üsküdar Kaymakamı tarafından "Valilik üzerinden başvuru yapılmadığı" gerekçesi ile son anda iptal edilir. Bunun üzerine 10 Ocak 1999 tarihinde toplantı yapılmasına karar verilir.
-25 Aralık 1998 tarihinde bir haftalık süre içinde toplanan 6000 imzalı dilekçe Büyükşehir Belediyesine toplu olarak gidilerek elden teslim edilir.
-25 Aralık 1998 tarihinde İstanbul 3 no-lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’na , Validebağ Korusunun DOĞAL SİT alanı ilan edilerek koruma altına alınması için dilekçe verilir.
-5 Ocak 1999 tarihinde 3 No’lu Koruma Kurulu Raportörü Validebağ Korusu’nu yerinde görerek 29.01.1999 tarihli raporunda, tarihi dokudaki müdahale ve bozulmaları saptar.
-3.2.1999 tarih 10704 sayılı karar ile İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu SİT ilanı çalışmasının başlatılması kararı alınır.
-16.7.1999 tarih 11088 sayılı, İstanbul III Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu kararıyla Validebağ Korusu 1. Derece Doğal SİT alanı kapsamına alınır. Yine aynı karar ile SİT sınırına komşu park alanlarının da bu alana katılabilmesi için yerinde inceleme yapılmasına parsel de bulunan Atölye Binaları, Validebağ Sanatoryumu, Validebağ Prevantoryumu (Mustafa Necatibey Öğretmen Huzurevi), Çamlı Köşk’ün tesciline, koruma grubunun II. grup olarak, Kuş Evi’nin de tesciline koruma grubunun I. grup olarak belirlenmesine karar verilir.
Koru 1990’ların ortasından beri yapılaşmaya açılmaya çalışılıyor.
Parsel üzerinde, günümüzde; Adile Sultan Kasrı, Abdülaziz Av Köşkü, Mustafa Necatibey Öğretmen Huzurevi,Çamlı Köşk, Kuş Evi, Sanatoryum, Atölye Binaları(Fonksiyon değişikliği ile kısmen kafeye dönüştürüldü), Sürekli Eğitim Merkezi adı altında Masal Evi(Eski ahır binaları), tarihi çeşme, bulunmaktadır.
İstanbul’da şehrin gürültüsünden, kirli havasından kaçmak isteyenler için bir sığınak olan koru, özellikle ötücü kuşların da konaklama ve beslenme alanıdır. Validebağı ziyaret edenler hem doğa, hem de tarihi kültürel miras ile buluşuyor.
Doğallığı ve tarihi ile özellikli yer olan koru, yapılan müdahalelerle yok edilmek isteniyor.
Validebağ Korusu Kent İnsanı için bir nimettir. Bunun değerini bilen duyarlı kişilerin mücadelesiyle olabildiğince doğal bir şekilde günümüze kadar ulaşmıştır.
Doğal, tarihi güzellik ve özelliğiyle gelecek nesillere aktarılacaktır.
ADİLE SULTAN KASRI TAPU BİLGİLERİ:
Üsküdar ilçesi Altunizade Mahallesi Koşuyolu Kalfa Çeşme Sokak 165-166 pafta 1313 ada 15 parsel sayılı taşınmaz üzerinde bulunan, tapu kayıtlarında prevantoryum binası olarak geçen Adile sultan kasrı 354.076 metre karelik arazi içinde bulunuyor. Sahibi hanesinde Maliye Hazinesi diye yazan Kasr’ın tapu senedine göre, arazinin Maliye üzerine kaydı 20 Ocak 1956 tarihinde yapılmış görünüyor. (tapu kadastro genel Müdürlüğü’nün Üsküdar İkinci Bölge Tapu Sicil Müdürlüğü’nde alınan sıfır 05.4.2001 tarihli tapu senedi.)
VALİDEBAĞ KORUSU HAKKINDA GENEL BİLGİ:
Validebağı adı verilen ve bazı rivayetlerde iki bin dönüm olduğu ifade edilen bağın oluşumu 19. yüzyılın ortalarına doğru oldu. Hem bir avlak, hem de sayfiye bölgesi olarak yeni yeni keşfedilen, III.Selim ve II.Mahmud’un av ve gezinti alanı olarak tercih ettikleri Çamlıca’nın tarihinde bir dönüm noktası olan olay, bu arazinin Sultan Abdülmecid tarafından validesi Bezmialem Valide Sultan’a hediye edilmesiydi. Bezmialem Valide Sultan
19. yüzyılın en önemli Meyve meraklılarından biriydi. En büyük arzusu , çeşit çeşit meyve ağaçlarının bulunduğu emsalsiz bir bağ meydana getirmekti. Onun meyve ağaçlarına yönelik tutku seviyesindeki ilgisi Hekimbaşı Salih Efendi sayesinde başladı. Bezmialem Valide Sultan, Hekimbaşı Salih Efendi’nin Anadoluhisarı’nda kurduğu ve içinde binbir çeşit meyvenin bulunduğu bahçenin methini duymuştu. Salih Efendi’nin bahçesinin tesirinde kalan Valide Sultan, kendisi de bir meyve bağı kurmaya karar verir. Validesinin bu arzusundan haberdar olan Sultan Abdülmecid en uygun arazi olarak Dersaadet’e de yakın olan Üsküdar’daki bu bölgeyi görmüş, ya Bezmialem Sultan’ın talebi üzerine ya da validesinin haberi olmaksızın hazırladığı sürpriz sonucu, ona hediye etmişti. Valide Sultan oğlunun hediye ettiği bu araziyi kısa zaman içinde parmakla gösterilen bir meyve bahçesi haline getirecekti. Valide Sultan sadece İmparatorluğun muhtelif köşelerinden Meyve ağaçları getirip dikmekle yetinmedi. Aynı zamanda yabancı ülkelerden fidanlar getirtti, daha önce farklı ülkelerden getirilip saray bahçelerinde olan meyve ağaçlarını burada topladı, topraklarda tutunmasını sağladı. Bu bağda onlarca çeşit ağaç bulunuyordu.
Meyve ağaçları galerisi ya da botanik bahçesi gibi olan bağın ünü tüm İmparatorluğa yayılmıştı. Validebağı’nda yetiştirilen meyvelerden mühim bir kısmının hem kendisi, hem tatları, hem de isimleri unutuldu. Validebağı’nda 206 armut, 98 elma, 25 ayva, 43 şeftali, 13 vişne, 31 kiraz, 21 kayısı, 9 nar, 11 incir, 11 dut, 15 muşmula, 59 üzüm ve 31 portakal cinsi bulunmaktaydı.
Bağdaki meyvelerin arasında 206 farklı armut cinsinin her birinin ayrı ismi vardı.
Meyvelerin ilk mahsulleri ilk önce Sultan II.Abdülhamit’e tattırılıyordu. Validebağ’da eğitimli bahçıvanlar çalışıyordu bunlardan biride Zakaryan Efendi idi.
1980 yılına kadar arazinin bir bölümünde meyve, sebze, tahıl yetiştirilmekte kümes hayvanları ve inek beslenmekte, gelir elde edilerek binanın gereksinimleri karşılanmaktadır. Binalar arasında, hala rayların bir kısmı bugüne kadar gelen servis amaçlı raylı bir taşıma sistemi yapılmıştır
Koru’da 1999 yılında bir sayım yapılmış ve 3419 ağaç tespit edilmiş. 2006’da yapılan bir sayımda ise 6321 ağaç, ağaççık ve çalı listelenmiş.
Meşe, Selvi, Sedir, Mazı, Çam, Çitlembik, Dişbudak, Akasya, Defne en fazla bulunan ağaç çeşitleri. Yaşları kimisinin 400 yıla uzanıyor. Ayrıca 200 kadar çeşitli meyve, Dut, Zeytin, Ceviz, Kestane, Ihlamur, Sakız ağacı mevcut.
2015 yılında yapılan çalışmayla Koruda 1 Adet Erguvan, 4 Adet Sakız, 5 Adet Meşe toplam 10 adet Anıt ağaç , 42 Meşe, 14 sakız,1 Adet Londra Çamı, 3 Adet Doğu Çınarı ,1 Adet Fıstık Çamı , toplam 61 adet Korumaya Değer Ağaç tespiti yapıldı.
Validebağı, Bezmialem Valide Sultan adı verilmiş olmasına rağmen, Adile Sultan ile meşhur olmuştur.
-Adile Sultan Kasrı süreç içerisinde bakımsız kaldıysa da köşk ve bağlara asıl müdahale 1980 darbesi sonrasında meydana gelmiştir. Bir rivayete göre 2000 dönüm, daha sonra 700 dönümlük köşk, yapı ve bağdan oluşan alan bir kararla bugünkü haline yani 354 dönüme düşürülmüştür.